Zirveye Giden Yol

Evereste giden zorlu yollarda gerçek bir serüvenin hikayesi…

Aslında çok geniş bir bölümde anlatılan Everest çıkıslarının sadece Mallory ve Irvin e ait çıkısın olduğu bölüme kadar ceviriyorum. Daha sonra Mallory`i aramak icin duzenlenen ekspedisyon ve yine bu ekspedisyona ait Reinhold Messner e ait elestirilerden bazilarini ve bir ropotajini cevirmek istiyorum. Bu konuda Messner Mallory`nin ikinci olumu adinda nir kitap yayinladi. Everest hakinda yazilan cizilen okadar sey varki insan kitapcilarda bu konuyla ilgili surekli yeni yayinlanmis bir seyler bulabiliyor. Herkes kendi deneyimlerini ve duygularini anlatiyor. Belki de Everestin kendi zorlugu ve bilinmezlerinin disinda efsane olusu biraz da boyle bir seye dayaniyor. Tirmanilmaz oldugu gunlerden bu yana populerligini pek yitirmise benzemiyor. Politik bir takim cekismelerin uzerine tasindigi, Mao bustlerinin zirvesine gomuldugu, Kraliyet Ingilteresinin destekledigi, cilgin Yorkshireli`sindan Yeti bilmecesine kadar efsaneler efsanelerŠ… hersey en yuksege ulasma adina. )

Ilk olarak 1885 yilinda yazar Clinton Dent dunyanin en yuksek zirvesinin cikilabilir oldugundan bahsetmisti.
Tibet ve Nepal dagcilar icin yasaklanmis olmasina ragmen , bu cazibeli zirve bir cok dagcinin ozellikle de Ingiliz dagcilarin hayallerinde olsun meydan okuyabildikleri, bulutlar arasindaki uzak bir hayaldan ibaretti. 68 yil icinde basarilan oniki buyuk capli ekspedisyon ve politik sinirlarin asilmasi ile artik Everest yolu acilmisti. Bazilari tirajik sekilde sonlanan 11 basarisiz deneme ve sonunda 29 Mayis 1953 yilinda Oberst John Hunt lderliginde imkansiz basarilmisti. Edmund Hillary ve Sherpa Tenzing Norgay tarafinda ilk cikisin basarildigi haberi, Kralice Elisabeth`in tac giyme toreni sirasinda Londra`ya ulasmisti. Bu haber kutlamalara yeni bir anlam daha katmisti.

Everest in sihri artan bir sekilde devam ediyor. 1953 den beri 900 un uzerinde dagci 13 farkli rotada zirveyi zorluyorlar. O hala buyuk meydan okuma, onun adi kelimenin tam anlamiyla ENBUYUK, ENTEHLIKELI, ENIYI. 150 nin uzerinde dagci hayatini kaybetti. Bazilari dusen ciglara kurban oldu, bazilari tukenerek dondular, bir cogu ise yeryarildi ve icine gomuldu sanki.

Bir rüya olarak Everest

19. yuzyil baslarinda And daglarinin dunyanin en yuksek daglari oldugu kabul ediliyordu. Bati dunyasi Himalaya bolgesi hakinda cok az bilgiye sahipti. 1803 de Katmandu istasyonundaki ingiliz Yuzbasi Charles Crawford, komutasi altindaki tum piyade subaylarina gectikleri butun bolgelerde kartografya calismalari yapilmasini Nepal vadilerinin tum olcumlerinin yapilmasini emretti.

Sonraki yillarda Crawford tum Nepal`i kapsayan bir harita hazirlatti. Haritada Karli Dag adi verilmis uzaktaki bir sira dag gosteriliyordu. Bengalli sef olcumcu ve Ustegmen Robert Colebrook, Crawford un kesfine hayran kalmislardi. Colebrook 240 km uzaktan gordugu karla kapli muhtesem zirveyi daha yakindan gormek istiyordu. Yabancilarin girmesinin yasak oldugu fakat guvenini kazandigi Nepalli yonetici sayesinde, Ganj`in dogdugu bu ulkeye dogru bir arastirma gezisi icin yola cikma hazirliklarina baslamisti bile. Ekspedisyondan cok kisa bir sure once hastalanmasi yuzunden yerini genc Tegmen W.S. Webb aldi. Webb 1819 da bolgedeki bir kac Karli Dag`in daha 7900 mt. uzerinde oldugunu hesaplamisti. Bunlar dunyanin en yuksek daglari olmaliydilar. Oysa Hintliler disindaki cografyacilar Webb` in olcumlerini kesinlikle kabul etmiyorlardi. Bir sure daha And`larin dunyanin catisi olduguna katlanilacakti.

İlk Batı görsü

1808 de Ingiliz-Hind olcum dairesi guvenilir haritalarin tamamini duzenlemeye baslamisti fakat Hindistan in guney ucundan baslayip kuzeye kadar uzanan yolda ilerlemek Ekspedisyonlar icin hala zor bir gorevdi. Himalaya sira daglarina kadar ulasmalari 30 yillarini almisti. Her birini on iki adamin tasimak zorunda kaldigi Theodolite ler yuzunden olcumler durdurulmustu. Nihayet Nepal`e vardiklarinda ise yol tamamen kapanmisti. Calismalar uzaktaki gozlem istasyonundan yonetilmek zorundaydi. 1847 de Sef olcumcu Andrew Waugh Kangtschendjonga nin 224 km arkasinda en yuksek dag zinciri olarak kabul ettigi karli kapli yeni bir zirve kesfetti. Onu zirve XV olarak numaralamisti. ( her yeni zirve numaralaniyordu) . Sonunda zirvenin yuksekliginin 8840 mt. olduguna ve Kangtschendjonga `dan da 300 mt. daha yuksek olduguna karar verdi. Waugh Zirve XV in buyuk olasilikla dunyanin en yuksek zirvesi oldugunu dusunuyordu. Bu sonuc resmen kabul edildmesine ragmen bolgedeki Hintli olcumculer tarafindan 8848mt. olarak duzeltildi. Dag, Waugh tarafindan gecen zaman icinde tabiki isimlendirildi. Ona kendinden onceki bas olcumcunun ismini, ” George Everest ” adini verdi. Buna ragmen Everest bu durumu protesto ederek daga yerel bir isim verilmesi gerektigini talep etti. Royal Geographical Society 1865 yilinda , George Everst`in olumunden bir yil once isimlendirme isini uzerine almisti .
EVEREST
ZIRVEYE GIDEN UZUN YOL
(2 Bolüm)
Aniden harika bir sey oldu, tum dag olculemez bir buyuklukte karsimda parliyorduŠ.. korkunc bir ruyadaydim sanki.
( Mallory)
Yirmi yil sonra yazar Clinton Dent kitabinda (Above the Snowline) kendisinin kabul etmemesine ragmen dunyanin en yuksek zirvesine cikilabilecegini yazmisti. Bu fikir o siralar cok populardi ve Charles Bruce Everest tirmanisina liderlik yapmak uzere Albay Francis Youghousband`i tavsiye etti. Bu hos fikirle birlikte iki subayi ile Everest `in yeterince yakina kadar gelebilmisti. Gordugu kadariyla kuzey rotasi ilk cikis icin onerilebilinirdi. Ingiliz yonetimi bu fikri reddetmesine ragmen ardindan Tibet e cikis izni alabilek icin bir basvuruda bulundu.

Yuzbasi John Noel bati dunyasindan 1913 e kadar Everest in 96 km kadar yakinina yaklasabilen tek insandi. Bu illegal girisim sirasinda John Noel sacini ve tum cildini boyamis ayrica tam bir Tibetli gibi giyinmisti.

Ilk kesif gezisi

Birinci dunya savasi projenin ilerlemesine engellemisti ama Francis Younghousband`ìn Royal Geographical Society e baskan olarak tayini ve ardindan bir konferansda Yuzbasi Noel` in yaptigi ilgi cekici konusma coskuyu yeniden koruklemisti. Ingiliz, hint ve tibet yonetiminin onayi alindiktan hemen sonra Royal Geographical Society ve Alpinclub 1921 ocak ayinda Everest komitesini kurdular. Sekiz kisiden olusan dagci ekip Everest de rota kesfine cikacaklardi. Ilerleyen yillarda buyuk capli bir operasyonla Ekspedisyon devam edecekti. Bruce zeki bir lider olmasina ragmen bu seref Charles Howard-Bury`ye nail oldu. Ayrica onun hukumetle yapilan gorusmelerde ayni zamanda anahtar rolu vardi.
Boylece dagcilar Darjeling`i terketmeleri ile birlikte ilk problemleri de baslamis oluyordu. Arazi ve iklim sartlari tahminlerinin otesinde zordu, gunduzleri sicak ve tozlu ruzgarin karisimi geceleri ise aci soguk. Malzemeleri orduya ait katirlar tasiyordu fakat cok kisa bir sure sonra yaklarin yerini alamayacaklari ortaya cikti. Sef Doktor Alexander Kellas kalp yetmezliginden olmustu. George Mallory ve Howard Bury nin arasi bu insani iklimden daha da soguk bir buz tutmustu. Tum bunlara ragmen dayaniyorlardi. 13 Haziran da Mallory dik bir duvar tirmandi, amaci bulutlarin arasindan zirveyle karsilasabilmekti.

” Aniden harika bir sey oldu, tum dag olculemez bir buyuklukte karsimda parliyorduŠ.. korkunc bir ruyadaydim sanki. Inanilmaz uc koseli dev bir heykel derinlerden yukseklere dogru yavas yavas yukseliyordu. Koseleri yaklasik 70 derecelik bir aciyla sonsuz bir derinlige daliyordu. Sol tarafda heybetli kara tirtilli sirti gokyuzuyle bulusuyordu. Sonra yavas yavas muhtesem manzarayi,buzullari ve kaya yuzeylerini gorduk. Sonunda cok yukseklerde, gokyuzundeki beyaz zirvesi parlayana kadar.

George Mallory

EVEREST,
ZIRVEYE GIDEN UZUN YOL

(3. Bolüm)

Yazan Geof Tibballs
Ceviren Mustafa Daras

Mallory ve Guy Bullock Rongbuk buzulunu 6100 mt. ye kadar incelemisler ve
ekibi Everest`in kuzey yüzüne dogru götürmüslerdi. Bati sirtinin degisik
noktalardan göründügü kadariyla gecilmesi olanaksizdi . Everest´i asmanin
anahtarinin, kuzeydogu yamacinda bulunan buzulun ucunda yattigini düsünerek,
Kharta ovasinin sonundaki Lhakpa gecidini astilar.

Burada fotograf asistani E. Oliver Wheeler, Rongbuk buzulunun dogusunda daha
kolay bir cikis rotasi kesfetti. Dogu Rongbuk direk olarak kuzey oturagina
götürüyordu. Cikis hic de kolay olmuyordu. üstüne üstelik havanin bozmasi
ilerlemeyi tekrar durdurmustu.
24 Eylülde Mallory, Bullock ve Wheeler 7010mt. yakinlarina kadar
gelmislerdi. Mallory halihazirda bir zirve cikisi planlamisti fakat
bitkinlik ve agir kar firtinalari onlari geri dönüse zorluyordu. Sonunda
zirve rotasinin sirrini cözmüs olarak kampa geri döndüler.

1922 Ekpedisyonu ve ilk ölümler

Mallory nin cok düsünceli olmasina ragmen 1922 ekpedisyonu cok iyimser bir
havada basladi. Mallory bir konusmasinda ” Everest in cok güclü oldugunu
unutmamaliyiz. Bu öyle bir güc ki korkunc ve ölümcül olabilir. Cok dikkatli
ve güclü dagcilari bile korkmaya ve düsünmeye sevkedebilir” diyerek
kaygilarini dile getirmisti.

Ekspedisyonun yönetimi deneyimli general Charles Bruce`da idi. Anakampi
Mayis dan önce, Muson firtinalari baslamadan Rongbuk buzuluna kurdu. 56
yasindaki General zirve firtinalarini genc adamlarindan George Mallory,
Edward Norton, Dr Howard Somerwell ve Avustralya`li George Finch`e birakti.
16 Mayisda alisilmadik bicimde cok erken Muson firtinalari basladi. Finch
mide rahatsizligi yüzünden anakampda kalmak zorunda kalinca yerini 40
yasindaki albay H.T. Morshead aldi. 17 Mayisda tirmanisdörtlüsü
(Bergsteigerquartett) 10 sherpa ile birlikte tirmanisa gecti. Ayni sherpalar
bugünlerde yine ayni bölgede yasayan ve gecimlerini turistlere dagcilara
rehberlik yaparak yasayan sherpalarin dedeleriydiler. 8230 mt. deki zirve
firtinasini hesaplayan Mallory nin onerisine uyan Bruce, sirta sadece iki
kampla ulasmayi hedefliyordu fakat tasiyicilarin eksikligi yüzünden Bruce
kampin birinden vazgecmek zorunda kaldi. Böylece zirve cikisi 7925 mt. den
itibaren devam edecekti. Malesef 20 Mayis sabahi tasiyicilarin yarisindan
cogu yüksek irtifa problemi yüzünden tirmanisa katilamayacak haldeydiler.
Geri kalanlar ise IV. Kamptan yani kuzey sirtindan (6980mt) yola ciktilar.
12:30 daki siddetli firtina yüzünden 7620mt. de V. kamp kuruldu. Mallory`nin
parmak uclari Norton`un kulaklari neredeyse donmak üzere, Morshead`in el
ve ayak parmaklari ise acinacak haldeydiler. Bu yüzden ertesi gün tekrar
inise gectiler. Digerleri 8170 mt. ye dogru ilerlemeye devam ettiler. Dönüs
büyük bir felaketle sonuclanabilirdi. Dagcilardan birisi düsmüs ve
digerlerini de neredeyse asagi cekebilecekken son anda Mallory`nin icgüdüsel
bir hareketle kazmasini yakindaki bir catlaga sokarak emniyet almisti.
Mallory nin bu hizli reaksiyonu kazayi engellemisti. Inis sirasinda, oksijen
cihazlarini hazirlayip test eden Bruce ve Finch ile karsilastilar.
Everest`in incelmis havasinda oksijen kullanimina iliskin degisik görüsler
vardi. Ilk grup, bu yükseklikte oksijen kullanmanin vazgecilemez oldugunu
savunuyor, bazilari bu alete kesinlikle güvenmiyor, ücüncü bir grup ise
aleti ise yaramazliktanda öte cikisa engel olacak hantal bir alet olarak
görüyorlardi. Bruce ve Finch 8230 mt. ye ulastiklarinda Bruce un oksijen
tüpü arizalandi. Finch firtinaya ragmen aleti tamir etmis fakat yine
firtina yuzunden bu yükseklikte ekzaksiz olarak iki gece gecirmek zorunda
kalmislardi. Geri döndüklerinde onlari trüfelli bildircin yumurtasi(
Trüfell; cok hos bir sey Fransizlarin cokca tükettigi cok pahali bir sebze.
Benim sözlügümde Yer mantari gibi bir adi var), kazcigeri ezmesinden olusan
nefis bir ziyafet onlari bekliyordu. 3 Haziranda Mallory, Finch ve Somerwell
dinlenerek tekrar kendilerine gelmislerdi. Muson firtinasinin isaretine
ragmen ücüncü bir denemeye cesaret etmislerdi. Finch durumun kendisini cok
zorladiginin farkindaydi bu yüzden daha fazla devam edemedi. Digerleri ise
Arthur Wakefield ve Colin Crawford un da katilimiyla 6400mt. deki ikinci
kampa güc bela ulasmistilar. 7 Haziran saat 8 de bu grup 13 sherpa ile yola
ciktilar. Kuzey oturaginin yaklasik 180mt. altinda bir cig düserek 7
sherpayi ölüme götürdü. Zirve cikisi hemen durduruldu. Everest 7 sherpayla
birlikte ilk kurbanlarini almis oluyordu.

EVEREST,
ZIRVEYE GIDEN UZUN YOL

(4. Bolüm)
Yazan Geof Tibballs
Ceviren Mustafa Daras

1924 Ekspedisyonu, Mallory ve Irvine`in kaybolusu

George Leigh Mallory ingiliz dagciliginin birinci dunya savasi sonrasindaki harika cocugu idi. Everest cikisi fikrinin tutkunlarindan ve ilk uc ekspedisyonun da uyesiydi. Ilk defa kuzey yuzunu goren ve kuzey oturagina ulasanlar arasindaydi. Ayni zamanda Western CWM (Bati canagi yada sessizlik vadisi) ni ilk olarak o gormustu. 1953 deki basarili cikisin baslangic yeri Mallory`nin basarilamaz gormesine ragmen yine sezsizlik vadisi olmustu. 1924 deki bu ucuncu ekspedisyonun bugün bile hala tartisilan anahtar kisisiydi. 1924 Ekspedisyonunun liderligini General Charles Bruce yapmaktaydi. Tibet teki malarya hastaligi yuzunden bu zor gecis sirasinda hastalanmis, onun yerini Albay Edward Norton almisti. Bu siralar ücüncü kampdaki sert bir kar firtinasi altinda kalarak olen ikinci serpa da yaklasmakta olan ölüm gemisinin ilk kurbani olmuslardi.. Mayis ayindaki kötü hava ekspedisyonu iki hafta daha uzatti böylece erken gelen musonlarin yaratacagi tehlike daha görünür olmustu. Kaybedecek zaman yoktu fakat hava deli gibi oynuyordu. Daha isin baslangicinda 55 sherpadan sadece 15 ì saglikli idiler. Kisa sure icinde de III. Kampi terkederek geri donduler.

Ilk zirve firtinasina 1 Haziran 1924 de Mallory ve Geoffrey Bruce cesaret ederek 7710m. deki besinci kamp a ulasmayi basardilar. Ikinci denemeyi Norton ve Howard Sommerwel yapti. Sommerwel bir edebiyat duskunu olmakla birlikte sürekli Mallory ye ekspedisyon sirasinda Shakespeareokuyordu. Bir bogaz enfeksiyonu Sommerwel`in cikisini zorlastiryor ve sik sik mola vermesine, gereginden fazla oksijen kullanmasina sebeb oluyordu. 8845 m. den itibaren Norton yalniz devam etmek zorunda kaldi. Hava cok iyi olmasina ragmen Norton ilerlemekte güclük cekiyordu. Ilk buyuk sacaga ( coloir) ulastiginda, zirve piramidinin bu tarafina gectiginde ise daha da yukariya dogru ilerlemeye basladi( daha sonra buraya Nortonun anisina Norton Coloir adi verildi) tasli ve kayalik tehlikeli bolgede yalniz basina ilerlemek tehlikeli olmaya baslamisti. Bunun disinda yüksekligin etkisiyle herseyi cift görmeye baslamisti. Acliktan neredeyse olmek uzereyken gece yarisi zirveye ulasmayacagina sans vermedigi icin bu yeni rekor yükseklikten geri donmeye basladi.

After Everest adli kitabinda basarisizligin sebeblerini soyle anlatmisti,

Hayatimizi riske etmeye hazirdik, asla yorgun degildik bu yuzden tirmanisa karar vermistik. Ne yeni yagmis kar, ne kar firtinalari, ne de aci soguk bizi zirveden uzaklastirdi. Biz sadece iki zavalli insandik ve insanligin dogaya karsi meydan okuyusu bizim icin cok fazlaydi.

Dört gün sonra 8 haziranda Mallory ücüncü denemesi icin yola cikti. Jeolog Noel Odeli partner secmesi beklenirken, agir oksijen cihazi ile tecrübelerinden dolayi 22 yasidaki ögrenci Andrew Irwin ´i partner secti. 8170 metredeki 38 yasindaydi Mallory VI kampi terketmeden once yazdigi son notunda, oksijen cihazinin lanet olasi agirliginin tirmanisa engel olmasina ragmen mukemmel hava yola cikmak icin cok ideal göründugunden bahsediyordu. Mallory ve Irwin e destegi ciftin yaklasik 600 metre altindaki Odell üstlenmisti. Kamptan ayrildiklarindan beri yogun sis yuzunden kendilerini görmeleri mümkün olmamisti. Saat 12.50 sisin yavasca cekilmesi ile uzakta bir seyler belirginlesmismeye baslamisti. Times yazdigi bir yazida,

” Butun zirve acisi ve en uc nokta bostu, kayanin uzerindeki kar yigini uzerinde hareket eden siyah bir nokta gördüm. Ikinci bir nokta daha belirdi ve karlarin icerisinde birinci noktaya dogru hareket etti. Birinci kaya basamagina ulasti ve yavas yavas yukariya dogru ilerlemeye basladi, ikinci nokta da ayni sekilde ilerlemesini devam ettirdi. Bu harika olay bir bulut tarafindan engellenene kadar sürdü.”

Mallory ve Irvine bir daha asla görünmediler. 4 gün sonra bütün ümitler yok olmustu ve ekip dönüse gecmisti. Odell olayi yeniden kurguladi ;

Her ikisi de 8596 metrede kuzey dogu sirtindaki ikinci basamak a ulamislardi. Bu basamak zirveden onceki son engeldi ve büyük olasilikla zirveye ulasmislardi. Dönüs sirasinda ya bitkinlikten yada düsme sonucu ölmüslerdi.

1933 de düzenlenen diger bir ekspedisyonda 8840 metrede birinci basamak in yaklasik 90 m. altinda Irwin e agit oldugu sanilan bir kazma bulundu. Bu bulus, daha once yapilan ikinci basamagin yasadiklari son engel oldugu fikrini bosa cikariyordu. Ayrica bu engeli bu kadar hizli asamayacaklari kesindi. Hemen ardindan Odell daha once yaptigi aciklamalarini geri aldi. Genel kaniya göre dönüs sirasinda aciklanmasi zor yanlis bir adim la bu son gerceklesmisti.

Bu görüs 70 li yillara kadar gecerliydi. 1950/51 yillarindaki Tibet in Cin tarafindan istilasi yuzunden Kuzey dogu yuzu batili dagcilara yillarca kapatilmisti. Yeni kesiflerle birlikte artik ikinci basamagin daha kolay asilir oldugu ortaya cikmisti. Odell in arstirmalarina gore birinci basamaga geldiklerinde ikinci basamagi gormeleri bile mumkun degildi. Amerikali dagci Tom Holzel in tahminlerine göre, iki dagcinin birbirinden ayrilmalarinin sebebi Oksijen eksikliginden kaynaklaniyor. Mallory tekrar tirmanisa gectigi sirada Irvine donuse gecmisti. Her ikiside bir biririnden farkli sebeblerdebn dolayi olmuslerdi. Mallory zirve yakinlarinda, Irvine ise kazmasinin bulundugu yerde.

Gercekten Mallory ve Irvin nasil olmüslerdi. Birlikte yada ayri ayri? 19 yuzyilda Tenzing ve Hillary den once zirveye ulasildi mi? Bu konudaki ipuclari uzun yillar cözülemeyecege benzemiyor, soru uzun süre daha cevapsiz kalacak gibi görünüyor. Everest sirlarini cok kolay aciga vermeyecek.