Letoon Antik Kenti Tatil Gezi Rehberi

Fethiye – Kaş karayolunun 65 kilometresinde Kumluova Köyü yakınında bulunmaktadır. Kınık’tan Fethiye yönüne 1 Km kadar gidildikten sonra güneye dönülür ve 5 Km lik Letoon yoluna girilir.         

Apollon ve Artemis’in annesi Likyalılann Ana Tanrıçası Leto onuruna kurulmuş ufak bir yerleşim yeridir. Letoon, ya da Leto tapınağı, 1841 yılında, bir İngiliz deniz subayı Hoskya tarafından ortaya çıkarılmıştır. Letoonun tarihinin Xanthos ile yakından ilişkisi vardır. Burası Likya bölgesinin kültür merkezi olduğu ,Likya halkının dini merkezi ve dinlenme kutsal alanı idi. Letoon’un Lykia şehir devletlerinin, . O dönemlerde milli festivaller burada yapılırdı ve papazları da federasyonda en yüksek mevkiye sahipti.
Letoon’a adı, efsanelerden gelir. Tanrılar kralı Zeus, Leto’ya aşık olur ve birlikteliklerinden, Leto ikiz çocuklarına hamile kalır. Zeus’un kıskanç karısından korkan Leto kaçar ve Delos’a gelir. Burada çocukları Apollon ve Artemis’i doğurur. Hera’dan daha çok uzaklaşabilmek için Lykia’ya, Anadolu kıyılarına kaçkaç. Yolda karşılaştığı kurtlar ona Xanthos Nehri’ne kadar kılavuzluk eder. Leto minnettarlık içinde nehri Apollon’a adar ve o zamana kadar “Termilles” adıyla bilinen yere Yunanca kurt anlamına gelen, “lykos” sözcüğünden türetilmiş olan “Lykia” adını verir.
1962 yılında başlayan kazılar sonucunda yanyana üç mabet gün ışığına çıkarılmıştır. Bunlardan ilki İon düzeninde, 6×11 sütun sayılı, 30m x 15m boyutlarında olan ve mimari süslemelerinden MÖ 150-100 yıllarında Leto için inşa edildiği düşünüşen bir mabettir. Doğusunda Dor düzeninde 11×6 sütun sayılı, 27m x 15m boyutlarında başka bir mabet daha vardır. Kazılar esnasında Artemis’i temsil eden yayı, okkılıfını ve Apollon’u temsil eden liri resmeden, Hellenistik tazda yapılmış bir mozaik de bulunmuştur. İon ve Dor tarzlı tapınakların arasında daha küçük boyutlarda (18m x 8m) ve harika olarak nitelendirilebilecek duvar işçiliğiyle inşa edilmiş bir tapınak daha vardır.
Tapınakların güneyinde, MS 7. yy’da terkedilmiş olan, bazilika şeklinde bir kilise ve bir de manastır bulunmuştur.
Kazılar sırasında tapınak kalıntılarının arasında Lykia tarihine ışık tutabilecek ve yazısının çözümüne yardımcı olabilecek nitelikte yazıtlar bulunmuştur. Bu yazıtlardan en önemlisi Büyük İskender’in (Yunanca Alexandros, İngilizce Alexander) Letoon’a ziyaretini anlatandır. Aram, Yunan ve Lykia dillerinde yazılmış olan ve Kaunos’un mitolojik kurucusu “Basileus”u anlatan yazıt, Lykia yazısına ışık tutabilecek nitelikte bir arkeolojik keşiftir.
Şehirde MS 8 yy’dan sonrasına ait kalıntı izi görülmez. Arap akınlarının başlaması ve Hristiyanlığın putperest yapılarına karşı acımasız olan tutumu yüzünden şehrin terk edildiği düşünülmektedir.
Ayrıca Leto tapınağında 1973 yılında bulunan üç dille yazılmış İÖ 4. yy’a ait kitabe Letoon’un işlevi hakkında detaylı bir bilgi vermektedir.Kitabenin bir yüzünde Aramice, diğer yüzünde ise Grekçe ve Likçe yazıtlar yer almıştır. Likya dilindeki yazılarda, “Karya ve Likya satrabı olarak Pixodares’in İÖ 358’de ilk kez yönettiğini, Hekotomnid sülalesi ile Likya’lılar arasında iyi ilişkiler kurduğunu, Likya’ya Archon ve Xanthos’a vali gibi memuriyetlere adamlarını tayin etiğini” yazmaktadır. Diğer bir yazıt da Büyük iskender’in Letoon’a ziyaretini anlatır.

Yeraltı su seviyesinin yüksek olması, kazıları zorlaştırdığı gibi, kazılan bölgelerin bir süre sonra tekrar su altında kalmasına engel olunamamaktadır. Sahnesi olmayan oldukça büyük grek planlı bir tiyatro, Leto, Apollon, Artemis tapınakları ile seller nedeniyle toprakla dolmuş nympheum ve agora kentin görülecek yegâne eserleridir.

Likya bölgesinde yukarıda sözü edilenlerin dışında çok sayıda antik kalıntı vardır. Zaman zaman yeni bulunanlar da bunlara eklenmektedir. Bunların bazıları küçük yerleşim merkezlerine bazıları da koruma surlarına aittir. Pek çoğuna ulaşmak da olduküça güçtür. Sadece isimlerini vermekle yetineceğimiz ve Antalya ili sınırı içinde kalan diğer antik yerler şunlardır: Sura (Sura), Gürses (antik ismi bilinmiyor), Trysa (Gölbaşı), Istlada (Kapaklı, Hayıtlı, Hayran), Apollonia (Kılıçlı, Kılınçlar), Aperlai (Saçak iskelesi), Isında (Belenli), Phellos (Felen, Yayla), Nisa (Meryemlik).